Als je assertief reageert, kom je op een rustige, duidelijke manier op voor je eigen rechten of belangen, zonder die van de ander te schaden. Gaat het om plannen en je tijd indelen, dan houdt assertiviteit in veel gevallen in dat je nee zegt of een tegenvoorstel doet, waarbij je je in de klant verplaatst en probeert hem tegemoet te komen. Het betekent ook dat je je niet laat verleiden tot sociaal wenselijk gedrag waar je op dat moment geen tijd voor hebt, zoals een kletspraatje over de vakantie.

Wie voor zijn eigen belangen opkomt zonder zich in een ander te verplaatsen, gedraagt zich agressief. Houd je voornamelijk rekening met de ander en te weinig met jezelf, dan stel je je subassertief op. Met een agressieve houding bescherm je je kostbare tijd, maar beschadig je relaties. Subassertief gedrag levert op korte termijn voordelen op: je stelt de klant immers tevreden. Op de langere termijn breng je jezelf echter in de problemen: je hebt ja gezegd tegen een opdracht waar je geen tijd voor hebt. Of je hebt een uur aan de telefoon gezeten om naar vakantieverhalen te luisteren. Dat wordt dus nachtwerk, broddelwerk, of op het laatste moment opbiechten dat je de deadline niet haalt. Geen aantrekkelijke opties!

Rollenspel

Deze opdracht is het meest effectief (en het leukst!) als je de hulp inroept van een huisgenoot of collega-freelancer:

Speel een of meer van de volgende situaties na. Jij speelt jezelf, de ander speelt de klant of de praatgrage bekende. Je tegenspeler reageert realistisch op jouw voorstel, zoals hij of zij dat in het echt ook zou doen.

1. Als iemand je belt en vraagt of je een minuutje hebt, zeg dan: "Ik heb een deadline, dus ik kan je vraag beantwoorden als een minuut echt genoeg is. Anders bel ik je later terug."
2. Als een vaste klant je belt met de vraag of je tijd hebt voor een spoedopdracht, zeg dan: "Ik wil er even over nadenken en bel je over een uur terug." Doe dat dan ook, en zeg alleen ja als het echt kan!
3. Heb je momenteel werk onder handen dat niet lekker loopt doordat de opdracht bij nader inzien onduidelijk is? Of een opdracht waar jij bij nader inzien niet de goede uitvoerder voor bent? Bel de opdrachtgever op en bespreek de kwestie.
4. Heb je deze week een deadline die je alleen kunt halen als je een paar avonden tot twaalf uur doorwerkt? En komt dat niet door je eigen gelanterfant? Bel dan de opdrachtgever op, leg het probleem voor en vraag om uitstel.
5. Als een bekende je belt of onverwacht bij je langskomt om eens uitgebreid bij te kletsen, zeg dan: "Ik vind het leuk dat je belt/langskomt, maar ik heb het nu erg druk. Zullen we een afspraak maken om volgende week samen wat te gaan drinken? Dan heb ik die deadline achter de rug en ben ik veel gezelliger."

Kijk de kunst af bij mensen die je bewondert om hun assertiviteit. Hoe redden zij zich uit lastige situaties? Niet door zich in allerlei bochten te wringen, maar door rustig het probleem te benoemen: "Sorry, ik was even met mijn gedachten ergens anders. Kun je je vraag herhalen?" Afkijken is verhelderend en leerzaam!

Als zo'n rollenspel niet haalbaar is, speel de situatie dan in je hoofd af. Wat zou er voor vreselijks kunnen gebeuren? En is dat erg reëel? Hoe zal de ander waarschijnlijk reageren?

Bespreek je angst voor dit soort situaties eens met een vriend(in) of een collega-freelancer.

Probeer het nu ook eens in het echt. Moeilijk? Eerst wel. Maar je zult zien dat het je steeds beter afgaat en dat de hartkloppingen en rode vlekken in je hals overgaan. En bedenk: je kunt veel beter assertief zijn dan ja zeggen, terwijl je met je hele lichaam de boodschap nee uitzendt!

Hoe doe jij dat?

Wat zijn je ervaringen met het weigeren of teruggeven van opdrachten? Is er wel eens iemand boos geworden? Heeft het je klanten gekost? Hoe zou het anders kunnen? Kijk eens terug op je manier waarop je werkt en handelt. Door zelfreflectie kun je stilstaan bij je eigen handelen en dit kritisch onderzoeken.

Auteur: Marieke van Osch