Auteursrecht
Het auteursrecht zorgt ervoor dat je de exclusieve rechten hebt over een product dat je maakt. Jouw schilderij, tekst, sieraad of lied mag niet openbaar gemaakt, veranderd of gekopieerd worden zonder dat je daarvoor toestemming hebt gegeven. Aan het verlenen van die toestemming kun je voorwaarden verbinden, zoals een financiële vergoeding.
Wat valt onder het auteursrecht?
Onder het auteursrecht vallen artistieke en wetenschappelijke scheppingen, zoals een ontwerp, een krantenartikel, een schilderij of een gedicht. De wet stelt als eis dat je schepping zintuiglijk waarneembaar moet zijn. Dat wil zeggen dat je alleen auteursrecht verwerft op een ópgeschreven idee. Het hoeft niet af te zijn, ook op een half muziekstuk –mits opgeschreven- heb je auteursrecht.
Wie heeft auteursrecht?
Het auteursrecht komt bij de maker terecht. Daarmee wordt de 'geestelijk schepper' bedoeld. In het geval van een roman komt het auteursrecht bijvoorbeeld bij de schrijver en niet bij de drukker te liggen.
Je kunt het auteursrecht (kopieerrecht en openbaarmakingrecht) verkopen. Bijvoorbeeld aan de krant waarvoor je een artikel schrijft of het bedrijf waarvoor je een nieuwe huisstijl hebt ontworpen. Als je in dienstverband zou werken, ligt het auteursrecht niet bij jou, maar bij je werkgever. Tenzij je anders hebt afgesproken in een overeenkomst, bijvoorbeeld het contract wat je tekende met je opdrachtgever. Lees daarom dit soort afspraken goed door, voor je het weet heb je onbedoeld een ander de rechten gegeven over jouw creaties.
Hoe ontstaat auteursrecht?
Als je een werk - de auteurswet spreekt van ´een werk van letterkunde, wetenschap of kunst´- hebt gemaakt, komt er auteursrecht op te rusten. Die bescherming ontstaat automatisch en gratis. Het is wel aan te bevelen je naam en een datum te vermelden op wat je hebt gemaakt. Dat maakt het makkelijker aan te tonen dat jij de maker bent. En ook weten anderen waar ze naar toe moeten, als ze een kopie willen maken. Verder kun je als waarschuwing de zin "dit werk is auteursrechtelijk beschermd" opnemen. Het daarvoor vaak gebruikte woord "copyright" heeft in de Nederlandse wet echter geen betekenis. Voor de duidelijkheid kun je bepalingen over het auteursrecht opnemen in je algemene voorwaarden en de opdrachtbevestiging.
Waaruit bestaat het auteursrecht?
Het auteursrecht bestaat uit drie onderdelen.
Openbaarmakingsrecht
Als geestelijk schepper bepaal je zelf hoe je werk openbaar gemaakt wordt. Niemand mag zonder jouw toestemming:
- Een door jou geschreven stuk in een tijdschrift plaatsen.
- Je schilderij als ansichtkaart uitbrengen.
- Jouw toneelstuk opvoeren.
- Jouw (opgeschreven) idee voor een programma zelf in uitvoering nemen.
- Een gehuurde dvd met jouw film vertonen buiten de huiselijke kring.
- Een voor de krant geschreven stuk op internet plaatsen.
Kopieerrecht
Een ander mag niet zomaar jouw werk kopiëren.
Niemand mag bijvoorbeeld zonder toestemming of betaling:
- Kopieën van jouw tekst in een syllabus opnemen.
- Kopieën van bladmuziek gebruiken voor oefening van een stuk.
- Films of cd's met jouw werk kopiëren.
Persoonlijkheidsrecht
Een ander mag jouw werk niet zomaar veranderen of de relatie met je persoon verwijderen. Niemand mag bijvoorbeeld zonder jouw toestemming:
- Jouw werk publiceren zonder je naam te vermelden of onder een andere naam te publiceren.
- Een door jou ontworpen gebouw substantieel veranderen.
- De omgeving van je kunstwerk zo veranderen, zodat het niet meer past bij je werk.
Praktijkvoorbeeld: Karian vraagt (en krijgt) advies in het Forum over het volgende: "Ergens in 2006 heb ik een aantal foto's gemaakt. Deze foto's zijn toen zonder mijn toestemming gebruikt voor een dvd-hoes. Aangetekende brief verstuurd en uiteindelijk overeengekomen dat ik een paar honderd euro ontvang. Echter wil men dus een factuur. Ben gewoon fulltime ergens in loondienst en ben pas net aan het overwegen misschien naast mijn baan te gaan freelancen, maar dit is nog maar een oriëntatie. "
Wat kun je doen als je auteursrecht is geschonden?
Het auteursrecht geeft je het recht om:
- De schender te sommeren de schending te staken, je sommeert bijvoorbeeld de ander een kopie van een webtekst te verwijderen.
- Schadevergoeding te vorderen.
- Winstafdracht te vorderen (bijvoorbeeld als de ander kopieën van jouw werk verkocht heeft).
In de praktijk worden deze drie mogelijkheden gecombineerd in een schikkingsvoorstel. In de wereld van de persfotografie geldt op grond van jurisprudentie als vuistregel: bij publiceren van een foto zonder toestemming is driemaal de gebruikelijke vergoeding verschuldigd. Als de schender met het schikkingsvoorstel instemt dan betaalt hij het overeengekomen bedrag. Zo niet, dan kun je nog onderhandelen en uiteindelijk naar de rechter. Schakel daarvoor een advocaat of een belangenorganisatie (zoals de NVJ is voor journalisten) in.
Beperkingen aan het auteursrecht
Het auteursrecht vervalt zeventig jaar na de dood van de maker. Er zijn echter meer beperkingen, omdat er anders andere rechten en wetten in het geding komen, zoals de vrijheid van meningsuiting. Voorbeelden van beperkingen:
- Het citeren van werken: je mag delen van schriftelijk werk -mét bronverwijzing uiteraard- overnemen en gebruiken in je eigen verhaal.
- Het gebruiken van werken met een actuele nieuwswaarde: je mag een nieuw schilderij in de krant recenseren en er een foto bijplaatsen.
Aanbevolen websites
- Auteursrecht (Ius mentis) - Deze site heeft als doel het recht uit te leggen aan techneuten.
Bronnen
- Cedar is het centrum voor dienstverlening voor auteurs- en aanverwante rechten. Op hun site kun je kiezen voor een van de zeven aangesloten auteursrecht organisaties: van muziek tot beeld tot literatuur.
Auteur: Mariëlle de Groot
Inhoudelijk adviseur: Olaf van der Linden