Werknemers van bedrijven gaan regelmatig 'op cursus'. Hoe zit dat met zelfstandigen? Wie beslist of de tijd rijp is voor een cursus of een opleiding? Juist! Jijzelf. Maar ook klanten hebben soms hun eisen. Vergeet die niet.

Voor zelfstandigen is er weinig 'verplicht' en dat geldt vooral voor 'bijkomstigheden' als bijscholing. Toch is het goed om je van tijd tot tijd af te vragen of je niet wat bijscholing kunt gebruiken.

Redenen om bij te scholen

• Permanente educatie. In sommige vakgebieden is het onontbeerlijk dat je op de hoogte bent van de nieuwste regels en richtlijnen. Dat geldt voor juristen, artsen, tandartsen, technici en anderen met een specialistisch beroep. Je kunt als jurist niet zonder kennis over de nieuwste wetgeving, en als arts niet zonder kennis van de nieuwste behandelprotocollen. Vaak stellen branche- en vakverenigingen eisen aan het volgen van een bepaalde hoeveelheid uren bijscholing per jaar.
• Specialiseren of verbreden. Het kan om allerlei redenen nuttig zijn je te specialiseren of te verbreden in je vakgebied. Je wordt unieker door meer specialistische kennis, en je bent op meer gebieden inzetbaar als je je kennis juist verbreedt. Specialisatie of verbreding vergt in de meeste gevallen extra scholing. Hoe meer je je specialiseert, hoe noodzakelijker het is om je met enige regelmaat weer bij te scholen.
• Nieuwe ontwikkelingen. Er kunnen zich in jouw vakgebied nieuwe ontwikkelingen voordoen. Het is zaak om daarvan op de hoogte te zijn en je te bekwamen in de kennis en vaardigheden die die ontwikkelingen met zich meebrengen. Er zal momenteel geen makelaar meer zijn die niet weet wat 'palenpest' is en welke subsidieregelingen er zijn om palen en funderingen onder huizen te vervangen. Voordat de palenrot grootscheeps aan het licht kwam, had menig makelaar zich daar waarschijnlijk niet speciaal in verdiept.
• Sommige ondernemers zijn goed in het opmerken van toekomstige ontwikkelingen. Ze zijn er als de kippen bij om zich daarin te bekwamen. Wie dat kan, heeft een streepje voor op andere ondernemers. Zij zijn in staat om zich steeds in de voorhoede van nieuwe ontwikkelingen te bewegen en daar munt uit te slaan. Daar is vaak een grote portie durf voor nodig.
• Jezelf verbeteren. Misschien lever je al een tijd een of andere dienst, maar voel je je daarin niet altijd zeker van je zaak. Bepaalde aspecten zijn voor verbetering vatbaar. Je leidt bijvoorbeeld regelmatig een project, maar je raakt soms in conflict met andere leden van het projectteam en weet dat maar matig op te lossen. Het kan heel zinvol zijn om een cursus conflicthantering te doen. Behalve aan verbetering van vakinhoudelijke aspecten kun je dus denken aan verbetering van ondernemersvaardigheden of sociale vaardigheden (kernkwaliteiten).

Op welk moment moet ik bijscholen?

Misschien vraag je je af op welk moment je je moet gaan bijscholen. Eén jaar na de start van je onderneming, na drie jaar, elke vijf jaar?

Op deze vraag is geen eenduidig antwoord te geven. Het hangt af van de reden waarom je wilt of moet bijscholen. Stelt de vakvereniging dat je jaarlijks minimaal vier dagdelen aan inhoudelijke bijscholing moet besteden, dan moet je dat natuurlijk gewoon doen. Lopen de zaken goed, maar heb je gewoon zin in een cursus die je wellicht wat extra verdieping oplevert, dan kun je die cursus inplannen op een tijdstip dat je wat tijd over hebt.

Het is altijd een afweging: in de tijd dat je met bijscholing bezig bent, kun je niet werken, maar anderzijds kan het voor het slagen van je bedrijf verstandig zijn om je bepaalde nieuwe kennis of vaardigheden eigen te maken. Een goede manier om te bepalen of je nu meteen op cursus moet, of dat je het voor je uit kunt schuiven voor als je eens wat tijd hebt, is het belang en de urgentie af te wegen, zodat je de prioriteit kunt bepalen.

Hoe bepaal je het belang en de urgentie?

• Het vergaren van kennis en vaardigheden is van groot belang voor je bedrijf als het om kennis en vaardigheden gaat die je voor veel van je klanten (of de grootste) nodig hebt.
• Het belang van de kennis en vaardigheden is laag als je die nodig hebt voor een beperkt aantal klanten of voor een paar kleine klanten.
• De urgentie is hoog als de klant vereist dat je de kennis of vaardigheid bezit. Als je je werk doet zonder die kennis of vaardigheden, betekent dat een risico voor de klant. Hij zal waarschijnlijk gauw op zoek gaan naar een ander.
• De urgentie is laag als jouw kennis en vaardigheden best van pas komen voor de klant, maar hij ook best (nog een tijdje) zonder die kennis en vaardigheden zou kunnen.     

Als je weet hoe groot het belang is en hoe hoog de urgentie is, dan kun je aan de hand van onderstaande matrix bepalen hoe hoog de prioriteit van de bijscholing is:

Een voorbeeld

Stel je bent redacteur. Je klantenbestand bestaat uit twee ministeries, drie uitgeverijen en een publiekstijdschrift. Verder doe je wat werk voor een aantal websites voor kleine bedrijven en particulieren.

Van overheidswege wordt er een nieuwe spelling vastgesteld.

Moet je je nu als de wiedeweerga gaan verdiepen in de nieuwe spelling en er een cursus in gaan volgen?

Het antwoord is ja. Ministeries en uitgeverijen zijn bij uitstek de klanten die de nieuwe spelling willen zien in hun stukken. Aangezien ze het grootste aandeel van je klantenbestand vormen, is de prioriteit om je de nieuwe spelling eigen te maken, hoog.

Een diploma zegt niet alles

Wie aan bijscholing denkt, denkt wellicht aan lange avonden op een cursusinstituut, week in week uit, en veel huiswerk. Als het mee zit ontvang je aan het eind een certificaat van deelname, of wellicht zelfs een diploma.

Forumlid Hetty Dalsheim noemt haar zelfstudieactiviteiten het 'onbewust' trainen: "Als ik een examen ontwikkel, examens corrigeer, lessen nakijk, een training voorbereid en/of me voorbereid voor een beroepskeuzegesprek dat ik met een cliënt heb, dan ben ik mijzelf aan het trainen. Mijn info haal ik uit boeken, van internet, vrienden, kennissen, forum, cliënten, leerlingen, enz." Misschien train jij jezelf ook regelmatig onbewust en hoef je niet zo nodig op cursus. Of vind je het dan geen 'echte' bijscholing? Discussieer hierover mee op het forum.

Cursussen, congressen, nascholings- en bijscholingstrajecten zijn er in vele soorten en maten: met of zonder diploma, met of zonder certificaat, en met of zonder officiële certificering. Sommige cursussen en opleidingen zijn opgezet met regelmatige bijeenkomsten, andere gaan uit van zelfstudie. Natuurlijk kun je je ook in bepaalde materie verdiepen zonder dat er een cursus of opleiding aan te pas komt. Je bent dan je eigen leraar. De bibliotheek, de boekhandel en het internet bieden genoeg informatie om de wijste man of vrouw ter wereld te worden zonder ooit een cursus te volgen. Het bijhouden van vakliteratuur is ook een vorm van bijscholing en tot slot is ook intervisie is een manier om te toetsen of je kennisniveau nog voldoende is.

Wat bij je past, hangt af van:

• De eisen van je klanten. Verlangen die een bewijs in de vorm van een diploma, een certificaat of een certificering?
• Je discipline. Een korte cursus zonder al te veel eisen is zo gevolgd, een lange opleiding vereist een lange adem en veel discipline. Zelfstudie vereist behalve discipline ook veel zelfredzaamheid.

Een diploma zegt lang niet alles. Je talent om de vergaarde kennis efficiënt te gelde te maken, des te meer. Een grote valkuil is dat je een diploma haalt en dan vervolgens gaat zitten wachten op een klant. Al ben je nog zo goed opgeleid en bijgeschoold, je zult zelf met die kennis de boer op moeten en actief moeten acquireren. Je investering in bijscholing betekent daarbij hooguit een streepje-vóór. 

Wie zal dat betalen?

Cursussen en opleidingen zijn vaak prijzig. Je moet daar dus rekening mee houden in je financiële planning. Scholingskosten zijn fiscaal aftrekbaar als bedrijfskosten, mits het om een zakelijke cursus gaat en niet om een privéactiviteit. 'Zakelijk' betekent dat de scholing bedoeld is om aanwezige kennis op peil te houden van het vak waar je mee bezig bent. Een financieel adviseur die bijvoorbeeld een cursus 'auto van de zaak' volgt ten behoeve van de advisering aan klanten, kan de kosten voor deze cursus aftrekken. Soms is de scheiding tussen zakelijk en privé niet zo duidelijk en zou je met je fiscaal adviseur moeten overleggen of je de kosten mag aftrekken.

Een opleiding met een volwaardig diploma (waardoor je bijvoorbeeld een vak kunt gaan uitoefenen) is vaak meer privé dan zakelijk. Toch zijn ook die kosten, vanaf 500 euro, aftrekbaar. Blijf je onder dit bedrag, dan is er geen aftrek mogelijk.

Als de cursus of opleiding als 'zakelijk' aangemerkt wordt, dan zijn alle kosten die ermee gemoeid zijn aftrekbaar, dus ook kosten voor levensonderhoud, werk- en leefruimte, reis- en verblijfkosten (bijvoorbeeld bij excursies) en kosten voor extra hulp in de huishouding, enzovoort.

Het extra percentage scholingsaftrek dat voorheen gold (onder de naam 'scholingsaftrek'), is afgeschaft. Overigens tellen scholingsuren mee voor het urencriterium.

Verstandig kiezen

• Het is niet gemakkelijk om uit de zee van cursussen die er op de markt zijn de juiste te kiezen. Om de keuze te vergemakkelijken kun je het hulpmiddel Training kiezen gebruiken.
• Heb jij bijzondere scholingswensen, maar kun je de juiste cursus niet vinden, of weet je niet of nu het juiste moment is, overleg dan met andere zelfstandigen in het Lancelots-forum.

Auteur: Ysolde Bentvelsen

Belastingtechnische aspecten: Alfred Cohen, RAAD Amsterdam